วันที่ 5 พฤษภาคม ของทุกปีเป็นวันที่มีความสำคัญอย่างน้อย 2 ด้านของปลายคู่ตรงข้ามความคิด ด้านแรกคือเป็น วันฉัตรมงคล ถือเป็นวันแห่งความปิติยินดีของปวงชนชาวไทย นั่นคือความสำคัญด้านหนึ่งอย่างไม่ต้องสงสัย…กับความสำคัญอีกด้านหนึ่งนั่นคือวันนี้เป็นวันที่ รำลึกการเสียชีวิตของ จิตร ภูมิศักดิ์ นักคิดนักต่อสู้เพื่อชนชั้นล่างของสังคมไทย
ความสำคัญของทั้งสองประการในวันเดียวกัน ถือเป็น 2 ด้านที่อยู่คนละปลายสุดของ 2 ฟากฝั่งความคิดขวาและซ้าย ระหว่างแนวคิดประวัติศาสตร์อนุรักษ์ที่ให้ความสำคัญกับวีรกษัตริย์และสถาบันสูงสุดของชาติ กับแนวคิดประวัติศาสตร์สังคมนิยมที่มุ่งความสำคัญไปที่เรื่องราวการต่อสู้ของประชาชนคนชั้นล่าง ซึ่งบังเอิญเหลือเกินว่าทั้ง 2 เรื่องราวนี้มาตรงกันในวันเดียวกันวันนี้พอดี
สำหรับผมแล้ว จิตร ภูมิศักดิ์ คือสัญลักษณ์ของการพลิกมุมมองประวัติศาสตร์ที่เชิดชูคนชั้นล่าง โดยเฉพาะกับเหตุการณ์ที่ จิตร ถูก “โยนบก” ที่จุฬาฯ นั่นคือในสมัยที่เขายังเป็นนักศึกษาคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย สถาบันการศึกษาอันดับหนึ่งของไทย ซึ่งเป็นที่รู้กันดีในความเป็นสถาบันแห่งแนวคิดอนุรักษ์มาโดยตลอด เมื่อ จิตร เข้ามาทำหน้าที่ บรรณิธิการ วารสารประจำปีของมหาวิทยาลัย จิตร ได้เข้ามาเปลี่ยนแปลงแนวทางการทำวารสารหลายอย่างให้มีเนื้อหาที่พูดถึงคนชั้นล่างมากขึ้น และที่สำคัญคือ จิตร นำภาพ “ชาวนา” มาเป็นภาพปกของวารสารฉบับนั้น จากเดิมที่วารสารฉบับนี้จะมีแต่รูปรัชกาลที่ 5 ผู้ก่อตั้งมหาวิทยาลัย หรือรูปในหลวงหรือเชื้อพระวงศ์ท่านอื่นเท่านั้นที่ได้ขึ้นปก แต่ที่ จิตร ทำคือการนำรูปสามัญชน “ชาวนา” มาขึ้นปกวารสารแทน
สิ่งที่ จิตร ทำคือการพยายามพลิกมุมมองให้สังคมเห็นความสำคัญของสามัญชนคนชั้นล่าง ที่ถูกเอาเปรียบในสังคมให้มากขึ้น แต่ผลที่ได้รับกลับเป็นตรงกันข้าม… เขาถูกสอบสวน ถูกโกรธแค้นด้วยข้อกล่าวหาลบหลู่ความศักดิ์สิทธิ์ของสถาบัน สุดท้าย จิตร ถูกศาลเตี้ยของจุฬาฯ จับ “โยนบก” ลงมาจากเวทีปราศรัยชี้แจง เหตุการณ์ในครั้งนั้นทำให้ จิตร ขาเสียจนต้องเดินกะเผลกไปตลอดชีวิต…
นั่นคือเรื่องราวที่เกิดขึ้นเมื่อกว่า 50 ปีมาแล้ว คือหนึ่งในการปะทะกันทางความคิดระหว่างขวากับซ้ายที่จบลงอย่างน่าเศร้าเหมือนเช่นในอีกหลายร้อยหลายพันเรื่องราวในประวัติศาสตร์…แล้วในวันนี้ล่ะ ความคิดขวาและซ้ายในสังคมไทยได้เปลี่ยนแปลงไปบ้างแล้วหรือไม่อย่างไรบ้าง?
โดยส่วนตัวผมคิดว่าสังคมไทยยังไม่เปลี่ยนไปไหน เรายังเป็นสังคมที่เอียงขวามาโดยตลอด เพียงแต่จะเอียงมากหรือเอียงน้อยก็เท่านั้น แต่สิ่งสำคัญคือการหาจุดสมดุลระหว่างสองแนวคิดโดยไม่เบียดขับฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งออกจนเกินไป เพราะเมื่อใดที่สังคมเสียสมดุลจนเกิดการโต้กลับของอีกฝั่งนั่นย่อมนำมาซึ่งความรุนแรงที่น่าเศร้าเกือบทุกครั้ง
…ชาติที่ไร้ซึ่งสถาบันหลักย่อมไม่อาจธำรงค์ไว้ซึ่งความเป็นชาติ เช่นเดียวกับชาติที่ไร้ซึ่งประชาชนก็ย่อมไม่อาจหล่อเลี้ยงความเป็นชาติได้เช่นกัน…
ดังนั้นแล้วสำหรับผม วันที่ 5 พฤษภาคม จึงมีความสำคัญทั้งเนื่องในวันฉัตรมงคล และวันที่ระลึกของ จิตร ภูมิศักดิ์ นั่นเพราะประวัติศาสตร์ที่แท้ย่อมต้องดำเนินเคียงคู่กันไประหว่างวีรกษัตริย์กับสามัญชนอย่างเท่าเทียม
หนุ่มผมยาว
5 พฤษภาคม 2559